De man die Zilt mede gemunt heeft
Interview door Judy Lohman
Op een vriendelijke nazomerse dag in oktober stap ik in Harlingen aan boord van de ruim dertien meter lange ‘Energie’ waar Fokko Jan mij opwacht. Een man die de naam van zijn schip eer aandoet. Alles rond deze man ademt zee en avontuur. Inderdaad, ik spreek met een voormalige kapitein, iemand die al meer dan zijn halve leven op het water leeft. Wat bracht deze rechtgeaarde zeerot er in 2000 toe om de fundamenten voor de kunstenaarsvereniging Zilt te leggen?
Gieten
Eerst reizen we terug in de tijd, naar Gieten, Drenthe, waar ooit zijn wieg stond. Gieten is een middelgroot dorp (5000 inwoners) omringd door bos en heide. De liefde voor de natuur, later werd dat specifiek het water, en de voorkeur voor het platteland zijn twee eigenschappen die in het leven van Fokko Jan centraal hebben gestaan. Dat geldt ook voor het ondernemerschap.
Hij werd in 1950 geboren, als oudste van een gezin met vijf kinderen, en het ondernemerschap werd hem met de paplepel ingegoten. Zijn overgrootvader begon in 1903 een ook op de export gerichte varkensslachterij, een bedrijf dat hij later verkocht aan Fokko Jans opa en diens broer. Fokko Jans vader werkte als adjunct directeur in het bedrijf. De zaken gingen voorspoedig en dat droeg bij aan een geweldige jeugd.
Ze woonden in een ruim huis met veel grond en hij werd omringd door talloze dieren. Schapen, duiven, konijnen, pony’s en natuurlijk varkens, die hij wel eens gebruikte om “paardje” te rijden. Toen Fokko Jan twaalf was, in 1962, veranderde er het één en ander. Unilever deed een overnamebod op de fabriek en dat werd geaccepteerd, waardoor zijn vader opeens elke dag thuis kon zijn om het vlees snijden. En dat op zijn drieënveertigste.
Emmen
Intussen had Fokko Jan de leeftijd bereikt dat hij naar de middelbare school moest, een hele reis. Elke dag met de bus naar Emmen: dertig kilometer heen en aan het eind van de middag weer terug. Met een zekere weemoed liet hij dan zijn schoolvrienden weer achter. Op het gymnasium kwam al een zekere recalcitrantie naar voren die hem nog steeds typeert. Hij keerde zich graag tegen ‘het systeem’. Mochten de leraren roken en de leerlingen niet? Hoppa, meteen verscheen er over dit onrecht een artikel van zijn hand in de schoolkrant.
Een durfal bleek hij ook te zijn. Lag er ijs en vroeg iedereen zich af of het al dik genoeg was? Dan was hij in voor een weddenschap. Door voorzichtig als eerste over het krakende ijs te kruipen ‘verdiende’ hij zomaar vijfentwintig gulden. Jammer was het wel dat de conrector dat geld weer afnam en in de pot voor ‘goede doelen’ stopte.
Over onrecht gesproken. Zijn vader zwom intussen als wel erg jong gepensioneerde in de tijd, en had zijn oog laten vallen op een (klus)huis, genaamd ‘De Korenbloem’. Dit was een voormalige bakkerij aan de Dorpsstraat in Vlieland, waar hij in 1946 met zijn vrouw op huwelijksreis was geweest. De keuze van zijn ouders om naar dit eiland te verhuizen is bepalend geweest voor het verdere leven van Fokko Jan. Hij noch zijn vader hadden daar destijds enig idee van.
Henk Hortensius
Vaak ontmoet je in je leven iemand die je onbewust in een bepaalde richting duwt. Fokko Jan, als jongen uit de bossen en heide, die overigens op het Zuidlaardermeer al had leren zeilen, werd na zijn middelbare school opeens betoverd door het zoute water en Henk Hortensius was daarvoor de katalysator. Deze Henk was de eigenaar van een schip uit de bruine vloot waarmee hij gasten rondvoer. Of Fokko Jan wilde helpen? Ja, óf hij dat wilde. Dat leek hem veel leuker dan de verwilderde tuin bij ‘De Korenbloem’ onder handen nemen.
Dus daar ging hij, mee als scheepsmaatje. Dagtochten de Noordzee op, mee met duikers op zoek naar een wrak, of veertiendaagse reizen met gasten in Denemarken, de hele zomer lang. Volop avontuur voor een jonge knaap. De basis voor goed zeemanschap. Bijvoorbeeld met de sextant een zonnetje (of ster of maantje) schieten, kennis die hem later nog vaak van pas kwam. Of het leggen/maken van al die ingewikkelde scheepsknopen en steken. Henk was een geduldige instructeur en Fokko Jan een gretige leerling.
Van rechtenstudie naar Nedlloyd
Zijn ouders hadden een andere toekomst voor hem in gedachten dan die van scheepsmaatje bij Henk Hortensius, ook al had hij daar eigenlijk de mooiste tijd van zijn leven, bekent hij nu. Ze lieten hem een beroepskeuzetest doen. Het, bij nader inzien wonderlijke advies voor zo’n avontuurlijk aangelegde jongen, was de studie rechten. Hij toog naar Groningen waar hij er al gauw achterkwam dat daar niet zijn toekomst lag. Een oom regelde een baan voor hem, jawel, op het water. Hij werd leerling stuurman, een geweldige leerschool. Geen dekken schrobben en dat soort ongein, al moest hij uiteraard wel wachtlopen. Het was de tijd van volwassenheid.
Scholing
Na anderhalf jaar bij Nedlloyd gevaren te hebben moest het er toch van komen. Het was tijd voor een echte opleiding. Het werd de Hogere Zeevaartschool in Delfzijl. Hier heeft Fokko Jan de ‘koude grond cursus’ gedaan. Een scheepsopleiding speciaal voor mensen die al gevaren hadden. Hij hoefde, de bofferd, niet in uniform en ook niet intern; hij kwam heel genoeglijk in de kost bij tante Wiene waar hij een goede tijd heeft gehad. Kenmerkend voor die tijd was dat hij altijd, afwijkend als hij graag is, op klompen liep. Of hij die klompen ook op de (strenge) examens zou durven dragen werd hem wel eens plagend door docenten gevraagd. Lef had hij genoeg, maar dom was hij niet. Dus slaagde hij met nette schoenen.
Freelancen
De wereld of, beter gezegd, de zee lag aan zijn voeten. Eerst ging hij als freelancer varen. Als stuurman, als kapitein. Sleepboten, vrachtschepen, hopperzuigers, hij voer op allemaal. Naar wel zo’n zeventig landen. En nee, er is hem nooit iets overkomen, behalve dan ijskoude vaartochten, of fikse stormen, maar hij heeft alles goed doorstaan. Hij voer eerst met Nederlanders, later veranderde de bemanning van samenstelling en werkte hij veel met Filipijnen. Gedurende deze jaren breidde zijn netwerk zich uit, wat hem later goed van pas kwam.
Ondernemerschap
Op een gegeven moment werd hem gevraagd of hij samen met vier andere mannen uit de wereld van de zeevaart een bedrijf wilde starten in Amsterdam dat zich richtte op het transporteren van schepen op eigen kracht (ship delivery). Het werd voor hem duidelijk dat een gedeeld ondernemerschap niets voor hem zou zijn. Uiteindelijk koos hij voor het zelf opzetten van een vergelijkbaar bedrijf en tevens maritiem uitzendbureau. Hij wist intussen precies hoeveel een transport moest kosten en met welke zaken je rekening moest houden. De moessons, de permits voor het Suez Kanaal, de tarieven voor zeelieden, de huur van een schip, enzovoort. Op basis van die kennis kon hij offertes uitbrengen en als hij de klus kreeg deze in werking zetten.
Hij begon zijn bedrijf op een zolderkamer aan de Zuiderhaven, waar hij ondertussen met zijn toenmalige vrouw Marijke en hun twee dochters, Santje en Floor, was gaan wonen. De geschiedenis leek zich te herhalen, de zaken gingen voorspoedig. Tot 1998. Toen werd hij gebeld door Oceanwide uit Vlissingen met een aanbod dat hij, net zoals indertijd zijn grootvader, niet kon weigeren. Hij vond een opvolger als directeur en stapte uit het werkzame leven. Weliswaar iets ouder dan zijn vader, maar toch, om op je 48ste met pensioen te kunnen, dat is mooi. Vanaf toen bestond het varen uit tochten met zijn motorboot, tot Parijs toe, het zwerven met zijn zeilbootje over het Wad en af en toe het overvaren van een zeilboot, binnen Europa en van Amerika naar Europa, soms, zoals hij het omschrijft, voor mensen met teveel geld en te weinig tijd.
Zilt
Waar zijn vader zijn oog had laten vallen op een opknapper in Vlieland, sloeg Fokko Jan de handen ineen met Cora Dogger en Sjoukje Wolters. Met zijn drieën vatten ze het plan op om een kunstenaarssociëteit op te zetten. Cora, helaas inmiddels overleden, was een kunstenares uit Amsterdam en daar lid van Arti en De Kring. Of ze niet iets dergelijks konden opzetten in Harlingen? Een sociëteit van gelijkgestemden, een plek waar ze elkaar ongehinderd zouden kunnen ontmoeten en inspireren. De drie gingen brieven versturen en al snel was de oprichting van Zilt in 2000 een feit. Ze hadden duidelijk een behoefte aangeboord.
Twee leden, Geert en Helga de Jong, met een wijnwinkel aan de Zuiderhaven, hadden een pakhuis aan de Droogstraat, het eerste onderkomen van Zilt. Cora werd voorzitter en Fokko Jan secretaris én penningmeester. Die eerste jaren, dat waren nog eens tijden. Ze begonnen op vrijdagmiddag vroeg, om vijf uur en het kwam regelmatig voor dat ze de volgende ochtend het daglicht konden begroeten. Het bestuur draaide in de begintijd ook alle bardiensten. De fles ging op tafel en het bruiste van energie.
Wat heeft Zilt een geluk gehad dat deze kapitein in 2000 samen met Cora en Sjoukje onze sociëteit heeft opgericht. Dank Fokko Jan, voor alle energie die je erin hebt gestoken, en dat je ervoor gezorgd hebt dat het fundament van Zilt woelige wateren kan doorstaan.
Judy Lohman
Wil je meer weten over de eerste periode? Klik dan op: Meer over de geschiedenis van Zilt