Zilt

de plek voor kunstenaars en kunstminnenden in Harlingen en omgeving

de man die licht brengt

Interview door Judy Lohman

Herman van der Made - portret
Universal Spirit

Herman van der Made (1936) wijst in zijn lichte woning in Harlingen op een prachtig bewerkte steen in de vensterbank. Het is een kunstwerk van een ingetogen schoonheid dat de naam Universal Spirit draagt. De donkere imposante steen van kwartsiet heeft hij op het strand op het Island of Skye (Schotland) gevonden. Vervolgens, terug in Nederland, heeft hij met eindeloos geduld en vakmanschap 21 kleine bolletjes op de rand aangebracht. Het is een combinatie van het heilige getal zeven vermenigvuldigd met het Japanse geluksgetal drie. Herman, een bijzondere man, gegrepen door de oerkracht van steen. Hoe is dat zo gekomen?

Herman van der Made - portret
Atelier Herman van der Made - foto: Wouter Koster
Van actuarieel medewerker naar Afrika

Als kleine jongen zwierf Herman al eindeloos over de stranden vlakbij zijn geboortedorp Monster op zoek naar schelpen en aparte steentjes. Op zichzelf, in de natuur, omringd door het ruisen van de zee en het geschetter van meeuwen. Zijn blik naar beneden gericht, steeds bukkend, op zoek naar natuurschatten. Het was geen probleem ze te vinden. Immers, Monster, een dorp onder Den Haag aan de Noordzeekust, heeft maar liefst vijf kilometer kustlijn. Zijn jeugd etste zijn latere bestemming als beeldend kunstenaar. Maar dat wist hij toen natuurlijk nog niet. Eerst zou hij, net als zijn zwerfkeien over de wereld zwerven. Voor het echter zover was werd zijn geest getrokken door de mathematiek van het leven. Actuariële wiskunde, een vak dat hij toepaste bij de Nillmij (de Nederlands-Indische Levensverzekering en Lijfrente Maatschappij). Een verzekeraar die later opging in Ennia, die vervolgens fuseerde met Ago en nu bekend staat onder de naam Aegon. Twaalf jaar heeft Herman bij de Nillmij gewerkt. Hij volgde nog een opleiding moderne bedrijfsadministratie en kwam als bedrijfseconomisch medewerker terecht bij de Diaconie, de Hervormde Kerk in Den Haag. Ondertussen was hij getrouwd en vader van twee kinderen. Dan gaat zijn levenspad veranderen. Toeval bepaalt vaak het leven. In de periode die hij voor de Diaconie werkte zette hij met andere activisten de wereldwinkel in Den Haag op waar regelmatig een medewerker van de Nederlandse Organisatie voor Ontwikkelingssamenwerking (Novib) langskwam. Die wees hem op een vacature bij het bedrijf. Of Herman geen interesse had om projectmedewerker te worden? We zijn ondertussen in 1973 aangeland en Novib was nog maar een kleine organisatie bestaande uit 7 à 8 personen. Nu werken er 300 mensen in Nederland en heet de organisatie Oxfam Novib. Maar de jaren zeventig waren pioniersjaren. Herman werd uit een twintigtal sollicitanten gekozen en kreeg Afrika als continent toegewezen. Was dat dan zijn voorkeur? Ook hier bepaalde het toeval zijn lot want in de vacature voor Azië was al voorzien. Wat volgde waren vijfentwintig prachtige jaren. Herman bekeek de projectaanvragen uit diverse Afrikaanse landen, stelde een advies op en legde dat voor aan de beoordelingscommissie. Het ging om een veelheid aan projecten, zoals waterputten, (meisjes)schooltjes, alfabetiseringsprojecten, gezondheidscentra, landbouwprojecten, etc. Het moeten er zeker meer dan honderd zijn geweest. Vervolgens moest hij ter plaatse controleren of de projecten wel conform de richtlijnen van de Novib werden uitgevoerd. Deze taak voerde hem naar vele Afrikaanse landen zoals Ghana, Zambia en Tanzania waar hij werd gegrepen door de bijzondere beelden uit deze landen, zoals de Afrikaanse votief figuren. Beeldjes met een religieuze gelofte, vaak in geabstraheerde vorm. Hij was zes jaar gescheiden toen hij bij Novib zijn zielsmaatje Margreet ontmoette. In het jaar 1996, het jaar waarin Herman zestig werd, verliet hij Novib en werd hij actief als kunstenaar.

Herman van der Made - portret
Opleiding en inspiratie

Tijdens zijn Novibtijd volgde hij reeds cursussen ruimtelijke vormen en beeldhouwen aan de Vrije Academie in Den Haag en later diverse cursussen beeldhouwen en modeltekenen aan het Kunstencentrum Werkschuit in Gouda. Hij heeft er leren kijken, zoals hij het zelf verwoordt. Ook het werk van andere kunstenaars vormde een bron van inspiratie en ontwikkelde zijn sluimerende talent verder. Zoals het late werk van Pablo Picasso, maar zeker ook de kunstenaar Constantin Brâncuși, een Roemeense beeldhouwer die begin twintigste eeuw naar Parijs emigreerde. Herman kwam met zijn werk in aanraking toen hij naast het Centre Pompidou een werkplaats van deze kunstenaar bezocht. Hij werd diep geraakt door Brâncuși ’s streven naar eenvoud, naar het elimineren van alle overtollige elementen, een werkwijze die Herman zich eigen heeft gemaakt.

Herman van der Made - portret

Behalve Brâncuși is de Japans-Amerikaanse beeldhouwer Isamu Noguchi (1904-1988) zijn grote voorbeeld. Zijn kunstvorm wordt omschreven als modern en abstract maar ook emotioneel en mystiek. Noguchi is één van de belangrijkste beeldhouwers van de twintigste eeuw.

Herman van der Made - portret
In gesprek met steen

Na zijn vertrek bij de Novib vormden zwerfstenen het basismateriaal voor Hermans kunstenaarschap, hoewel soms in combinatie met andere materialen, zoals touw, leer en lood. Stenen zijn ‘oer’ is zijn antwoord op de vraag waarom hij zich er zo verbonden mee voelt. Ze zijn voor hem een symbool van eenheid met de natuur. Zwerfkeien zijn beeldstenen die zijn gevormd op de grens van bodem en water, en gepolijst door de elementen. Elke steen vertelt een verhaal. Soms vertelt de steen dat verhaal echter niet zomaar en moet Herman het “gevecht” met de steen aangaan. Op een gegeven moment ontstaat dan een leegte; is dat het moment van overgave? De hardheid van de steen daagt hem daarbij uit. Hij bewerkt hem eerst met een diamantzaag, hamer en beitel, waarbij hij de onderkant vaak intact laat. Dat is het ruwe werk, soms is het een worsteling. Herman bekent dat het hem soms pijn doet de diamantzaag te gebruiken. Immers, ook een steen heeft naar zijn mening een ziel. Door ze namen te geven, zoals de Universal Spirit, krijgt de steen een verbintenis met de huidige tijd. Na het ruwe werk begint de afwerking, het schuren met de hand, uren- en urenlang en daarna het polijsten. Bijna meditatief. Hij werkt net zolang totdat de steen de vorm krijgt die hij voor ogen heeft. Zijn beelden zijn soms van een mathematische schoonheid.

Herman van der Made - portret
Atelier Herman van der Made - foto: Wouter Koster

Waar komen zijn zwerfkeien vandaan?

Het zijn rivierbeddingen, kusten en gletsjerwallen waar Herman zijn schatten heeft gevonden, zoals de kust van Denemarken bij Hirtshals op Jutland, maar ook op het eerdergenoemd Island of Skye in Schotland en de kust van Bretagne vond hij prachtige exemplaren. Altijd als Herman op reis is speurt hij naar stenen, zijn ogen gericht naar de grond als een tweede natuur. Ook toen hij in Afrika rondtrok verzamelde hij ze al. Sommige stenen die hij op het strand vond wogen maar liefst dertig kilo, die zeulde hij zelf in een oude rugzak, zwetend en hijgend de helling op. Het maakt dat je nog meer bewondering krijgt voor zijn werk.

Rijksmuseum van Oudheden

Herman is vanaf zijn jeugd al geïnteresseerd geweest in het ‘verhaal’ van de stenen. Zouden mensen in de prehistorie, zo vraagt hij zich af, ook al iets gezien hebben in stenen? Hij overhandigt mij een boek dat hij in 2015 heeft gemaakt over bijzondere stenen die hij heeft gevonden en die nu zijn ondergebracht in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. Prehistorische stenen van meer dan 35.000 jaar oud, die slechts minimaal door de mens bewerkt zijn, waar zonder moeite hoofden van mensen en dieren, zoals wisenten, panters, vogels en beren in te ontdekken zijn.

Herman van der Made - portret
Wisent
Kunst van het Papierscheppen

Tot zijn tachtigste heeft hij actief gewerkt met zwerfstenen totdat dit te zwaar voor hem werd. Zijn liefde voor stenen heeft hem uiteraard nooit verlaten en hij vertelt over het beeldhouwen in de tegenwoordige tijd, maar tegenwoordig richt hij zich geheel en al op de kunst van het papierscheppen. Professioneel als altijd, heeft hij eerst in Haren (Groningen) en later in Japan (Kyoto, 2011 en 2014) een cursus papiermaken gevolgd. Herman koopt voor één euro oude boeken op de Albert Cuyp op waarvan hij de kaften gebruikt voor zijn kunst, maar ook werkt hij op doek.

Herman van der Made - portret
Haiku's

Heb je het over Herman dan heb je het ook over zijn Haiku’s. Zijn liefde voor Japan is al aan de orde geweest. Sinds ongeveer het jaar 2000 maakt hij Haiku’s, een vorm van Japanse dichtkunst, geschreven in drie regels waarvan de eerste regel 5, de tweede regel 7 en de derde weer 5 lettergrepen telt. De Haiku drukt, in de klassieke vorm, een moment uit. In een Haiku is weinig ruimte voor ontledingen en benaderende omschrijvingen; het is pure uitgedrukte emotie. Herman geeft in zijn Haiku’s zijn nauwe verbinding met de natuur weer. Zoals deze:

Kyoto 10.2014

Zee van golvend grind
Steen en groen nauw verweven
Roept verstilling op

Sinds wanneer lid?

Herman is sinds 2001, bijna vanaf het eerste uur, lid van Zilt. Destijds zat Zilt, opgericht in 2000, nog in de Droogstraat en kwamen de twintig leden één keer per week samen. Hij woonde met Margreet op een verbouwde boerderij met een grote tuin tussen Workum en Hindeloopen. Herman is altijd een actief lid geweest; negen jaar als penningmeester en lid van de tentoonstellingscommissie. Onlangs nog gaf hij in De Hamer een schitterende lezing over zijn werk.

Herman van der Made - portret
De man die licht brengt

We sluiten het interview af met de vraag wat zijn levensfilosofie is? ‘’Ik,’’ zo omschrijft Herman, ‘’ben op zoek naar het licht. Niet alleen in mezelf, maar ook in de kunst die ik maak. Zelfs in de stenen die ik met zoveel liefde heb bewerkt. Immers, ik ben geboren in juli, ik ben een zonnekind.’’ Hij lacht verlegen.

Beste Herman,

Het was een mooie tijdreis door jouw boeiende leven. Bedankt voor de inkijk in jouw wereld.

Judy Lohman

Kijk ook naar de portfolio van Herman en zijn Haiku’s
Website Herman van der Made

Scroll naar boven